Endometriozis hastalığı normalde rahim içerisini döşeyen endometrium tabakasının vücudun başka yerlerinde yerleşmesi ile oluşan bir hastalıktır. Neden oluştuğu net olarak bilinmemektedir. Fakat genetik yatkınlık yani aile bireylerinde bu hastalığın olması, bağışıklık sisteminde zayıflık olması ya da bazı toksik maddelere maruziyetin bu hastalığın oluşmasını tetiklediği ileri sürülmektedir.
SAĞLIKSIZ BESLENENLER DİKKAT
ENDOMETRİOZİS HASTALIĞI KİMLERDE GÖRÜLÜR?
Her 10 kadından birinde bu hastalığın olduğu bilinmektedir. Genellikle üreme çağındaki kadınlarda, uzun boylu, zayıf, beyaz tenli, renkli gözlü bayanlarda, erken adet gören, adetleri uzun ve yoğun olan, fazla kafein tüketen, yağdan zengin ve sağlıksız beslenen (fast food tarzı), aile bireylerinde endometriozis olan, bebek sahibi olamayan veya az çocuklu olan, kimyasallara maruz kaldığı bir iş alanında çalışan kişilerde daha sık görülmektedir. Son yıllarda genç kızlarda ve henüz evlenmemiş genç bayanlarda da bu hastalığın olabileceği ve göstergesinin de şiddetli adet ağrısı olduğu bilinmektedir. Adetleri çok sancılı olan ve ağrı kesicilerle bile bu ağrının geçmediği genç kızlarda aklımıza ilk olarak endometriozis hastalığı gelmektedir.
BU HASTALLIK NE GİBİ ŞİKAYETLERE YOL AÇAR?
Endometriozis hastalığı adet ağrısı, ilişki esnasında ağrı, kısırlık olduğunda ilk aklımıza gelen tanıdır. O nedenle adet ağrısı veya ilişkide ağrı olması normal kabul edilmemeli ve mutlaka bir kadın hastalıkları doktoruna başvurmalıdır.
ACABA BEN ENDOMETRİOZİS HASTASI MIYIM? diyorsanız şu şikayetlere dikkat etmelisiniz. Şiddetli adet sancısı, sürekli veya aralıklı kasıklarda ağrı ve dolgunluk, gaz, şişkinlik, adet düzensizliği ve özellikle ara kanamalar, yorgunluk, adetlerde ağrı nedeniyle işe/okula gidememe, kahverengi lekelenmeler, idrar yaparken ağrı, bağırsak hareketlerinin fazla olması ve büyük tuvalet yaparken ağrı, kabızlık, ilişki esnasında ağrı, kısırlık, makata vuran ağrı veya dolgunluk hissi önemsenmeli ve ihmal edilmeden bir jinekolog ile görüşerek altta endometriozis olmadığı açığa çıkarılmalıdır.
ENDOMETRİOZİS BİR KISIRLIK NEDENİDİR ! Çocuk sahibi olmak isteyen ve infertilite sebebi ile tetkik edilen çiftlerin yapılan değerlendirmede sperm tahlil normal ise neredeyse üçte birinde endometriozis altta yatmaktadır. Bu sebeple adetleri ağrılı olan, ilişkide zorlanan ve çocuk sahibi olmak isteyen bir çift geldiğinde ilk olarak endometriozis düşünülür. Endometriozis tüpleri tıkayarak, yumurtalıklarda kist yaparak (endometrioma, çikolata kisti) veya rahimde kitle oluşturduğunda rahim içerisini daraltarak ya da baskı yaparak (adenomyozis) infertiliteye sebep olabilir. Öte yandan her endometriozis hastası kısırlık sorunu yaşamaz. Endometriozisi olup kendiliğinden gebeliği olan kadınlar da vardır. Dolayısıyla endometriozis hastalarının hepsinde kısırlık olmayabilir fakat endometriozis tespit edildiğinde gebelik ertelenmemeli ve gerektiğinde yardımla üreme tedavilerine geçilmelidir.
NASIL TEŞHİS EDERİZ?
Bu hastalığın en önemli sorunlarından birisi geç teşhis edilmesidir. Endometriozis hastaları karın ağrısı şikayeti ile doktor doktor gezebilmekte ve teşhis gecikmektedir. Endometriozis hastalarında şikayetlerin başlamasından hastalık teşhis edilene kadar ortalama 7 yıl geçtiği ve ortalama 5 farklı doktor tarafından görüldüğü ifade edilmektedir. Bunun sebebi şikayetlerin müphem (Örtülü-belirsiz ) olmasıdır. Yani bazen ciddi şikayetler oluştursa da adet sancısı, ilişkide ağrı, kasıklarda sancı, yorgunluk, gaz, şişkinlik gibi şikayetler çikolata kistine yorulmamakta, şikayetler ya ihmal edilmekte ya da iç hastalıkları gibi bölümlere gidilmektedir.
KISIRLIK ÖNLENEBİLİR
En çok iç hastalıkları hekimlerine, acil doktorlarına ve fizik tedavi doktorlarına ağrı nedeniyle başvurulmakta olup bu hastalık hakkında bilgi sahibi olmak erken teşhis edilmesini sağlayabilir. Kadınların da bu hastalığa işaret eden şikayetleri varsa kadın hastalıkları doktoruna başvurmaları erken tanı konulmasını sağlayabilir. Toplumda bu hastalık hakkında farkındalığı ve bilinilirliği arttırmak önemlidir. Özellikle genç kızlarda ve evli olmayan genç kadınlarda teşhis erken konursa ileride kısırlık gibi sorunları yaşamasının önüne geçilebilir.
NASIL BİR TEDAVİ UYGULANIR ?
Teşhis için yukarıda bahsettiğimiz şikayetleri olan kadınlarda ya da çocuk isteyen kadınlarda jinekolojik muayene yapılır ve utrasonografi ile de bakıldığında yumurtalıklarda çikolata kistleri tespit edilebilir. Çekilen rahim filminde tüplerde tıkanıklıklar görülebilir. Yine ultrasonografide rahimde adenomyozis denilen kitleler tespit edilebilir, derin endometriozis dediğimiz nodüller yani küçük kitleler tespit edilebilir.
Bu yapıları görmek için dikkatli bir ultrason değerlendirmesi yapılmalıdır. Özellikle çocuk isteyen kadınlarda mutlaka rahim filmi çekilmelidir, film esnasında antibiyotik kullanılması önemlidir. Ultrasonografi sonrası derin endometriozis düşünülen kadınlarda iyi bir MRI tetkiki yapılması da kitlelerin daha net belirlenmesini ve çevre organlarla olan ilişkisini ortaya koyabilir.
ENDOMETRİOZİS TESPİT EDİLDİĞİNDE TEDAVİSİ NASIL OLMAKTADIR?
Tedavi şikayetin ne olduğuna ve kadının yaşına göre değişir. Eğer adet ağrısı olan genç bir kız ise ilaç tedavisi uygulanır. İlaca yanıt vermeyen genç kızlarda laparoskopi ile ağrıya neden olan yapılar çıkarılabilir. Ağrıları dayanılmaz olan bir endometriozis hastası çocuk istemiyorsa yumurtalıkları alınabilir. Eğer endometriozis tespit ettiğimiz hastamız bebek istiyorsa öncelikle yumurtalık kapasitesi ve tüpleri değerlendirilir. Sperm sorunu varsa tüp bebek tedavisi uygulanır. Yumurtalıklar zayıfsa ya da tüpler tıkalı ise yine tüp bebek tedavisi yapılır. Fakat büyük kistler varsa ya da tüplerde şişlikler varsa önce laparoskopi ile bu sorunlar giderilir ve sonrasında kendiliğinden gebelik olmazsa tüp bebek tedavisine geçilir. Bu konuda tecrübeli bir hekimin bu süreci yürütmesi çok önemlidir.
Endometriozis hastalarında ilaç tedavisi uygulanmasına karar verildiğinde değişik alternatifler vardır; ağrı kesiciler, doğum kontrol hapları, progesteron hormonu içeren haplar, ilaçlı spiraller ve aylık ya da üç aylık iğneler ile tedavi uygulanır. Bir bayana iyi gelen ilaç diğer bir bayanda fayda göstermeyebilir, ilaç tedavisi kişiye göre belirlenir. Kısırlık problemi olan kadınlarda ilaç tedavisi fayda göstermez.
TEKRARI ENGELLENMELİ
Endometriozis hastalığında ilaç tedavisi ağrı şikayetine iyi gelmediğinde cerrahi tedavi yöntemlerine geçilir. Cerrahi tedavi yöntemleri laparoskopik olarak yani göbekten ince bir kamera ile girilerek yapılmaktadır. Laparoskopi esnasında karın içerisindeki yapışıklıklar açılır, çikolata kistleri alınır, derin endometriozis odakları çıkarılır, kadının yaşı ileri ise rahim ve yumurtalıklar da alınabilir. Endometriozis cerrahisinde yöntemi belirlerken kadının yaşı, çocuk istemi olup olmadığı ve yumurtalık kapasitesi önemlidir ve bunlara göre nasıl bir cerrahi tedavi yapılacağına karar verilir. Endometriozis hastalığında cerrahi tedavi yapıldıktan sonra hastalık zaman zaman tekrarlayabilir, 5 yıl içerisinde hastaların yarısında tekrar ameliyat gerekebilir. Bu sebeple endometriozis cerrahisi yapıldıktan sonra tekrar hastalığın ortaya çıkmaması için baskılayıcı tedavi yöntemleri uygulanmalı, haplar ya da ilaçlı spiraller ile endometriozisin nüksü engellenmeli ya da geciktirilmelidir. Yakın takip önemlidir. Çocuk isteyen çiftlerde endometriozis ameliyatı sonrası bir yıl içerisinde gebelik oluşmazsa tüp bebek tedavisine geçilmeli, zaman kaybedilmemelidir.
Erken teşhis tedavide önemli
Sonuç olarak, endometriozis tedavi ile yok olan bir hastalık değildir, şeker hastalığı, romatizma gibi sürekli kontrol gerektiren ve tedavilerle baskı altında tutulması gereken bir hastalıktır. En önemli sorunlardan birisi de oluşturduğu şikayetler ihmal edilebildiğinden teşhisde gecikme olmasıdır. Endometriozis hastalığı erken teşhis edilir ve tedavilerle kontrol altında tutulursa kadın yaşamını olumsuz etkilemeyebilir. Endometriozis kansere dönüşmez fakat baskılanmazsa ciddi sonuçlar doğurarak kadınlarda hayat kalitesini düşürebilir, ciddi ağrılara sebep olabilir. Bu sebeple bu konuda tecrübeli bir kadın hastalıkları hekimi tarafından takip ve tedavi edilmesinde yarar vardır. Endometriozisi, çikolata kisti hastalığını toplumda daha bilinir bir hastalık haline getirmek koruyucu kadın sağlığı için önemli ve faydalıdır.